Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân

– Ngôn ngữ là tài sản chung, là phương tiện giao tiếp chung của cả dân tộc của cộng đồng xã hội.

– Các yếu tố chung như: âm, thanh, âm tiết, từ, ngữ cố định.

– Các quy tắc chung, các phương thủc chung: như quy tắc cấu tạo từ, cấu tạo ngữ, cấu tạo câu đoạn, văn bản, phương thức chuyển đổi về nghĩa, về đặc điểm ngữ pháp, phương thức sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp các câu. Lời nói là sản phẩm được cá nhân tạo ra trên cơ sở vận dụng các yếu tố ngôn ngữ chung và tuân thủ các quy tắc chung như đã trình bày ở trên.

GỢI Ý LUYỆN TẬP

Bài tập 1

Về nghĩa của từ thôi trong hai câu thơ Nguyễn Khuyến khóc Dương Khuê.

– Thôi nghĩa là dừng lại, nghỉ. Thôi trong hai câu thơ trên là cách nói giảm, không trực tiếp nói đến sự qua đời của bạn mình.

– Thôi dã thôi rồi gồm nhiều hư từ cho thấy rõ tài năng đưa khẩu ngữ vào thơ một cách tinh tế đầy tự nhiên của thi sĩ.

Bài tập 2

Hai câu thơ

Xiên ngang mặt đất rêu từng đám

Đâm toạc chân mây đá mấy hòn.

thế hiện một nỗi niềm phẫn uất.

Biện pháp nghệ thuật đảo ngữ ờ dãy đã làm nổi bật sự phẫn uất của đá, của rêu mà cũng là sự phẫn uất của tâm trạng tác giả.

Bài tập 3

Học sinh tự tìm những ví dụ thể hiện được quan hệ giữa cái chung và cái riêng như quan hệ giữa ngôn ngữ chung của xã hội và lời nói riêng của cá nhân.

Ví dụ:

– Vầng trăng ai xẻ làm đôi và ai xẻ vầng trăng làm đôi (Phép đảo trật tự).

– Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường và Nửa vầng trăng in gối chiếc, nửa vầng trăng soi dặm trường (phép tỉnh lược).

– v.v…

Mai Thu